اسکرام (Scrum) یک چهارچوب است که به تیم‌ها کمک می‌کند با یادگیری از تجربه، خودسازماندهی حین کار و بررسی نتایج، همکاری مؤثرتری داشته باشند و بهبود پیدا کنند. این چهارچوب که زیرمجموعه‌ای از رویکرد چابک (Agile) محسوب می‌شود، معمولاً به اشتباه به عنوان «متدولوژی اسکرام» شناخته می‌شود، در حالی که اسکرام متدولوژی نیست.
تفاوت اصلی در این است که متدولوژی، مسیر مشخص و گام‌به‌گامی برای حل مسئله ارائه می‌دهد، اما چهارچوب (مانند اسکرام) ساختاری منعطف فراهم می‌کند تا تیم‌ها بتوانند راه‌حل مناسب را متناسب با شرایط خود شکل دهند.
در این راهنمای جامع، با اصول و ویژگی‌های کلیدی اسکرام و ابزار مدیریت پروژه بهتایم برای پیاده‌سازی آن آشنا می‌شوید.
فهرست مطالب
اسکرام چیست؟
اسکرام یک چهارچوب چابک است که به تیم‌ها کمک می‌کند با همکاری مؤثر، بر انجام کارهایی با بیشترین ارزش تمرکز کنند. این چهارچوب مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نقش‌ها و دستورالعمل‌ها را در اختیار تیم قرار می‌دهد تا بتوانند در مسیر تکرارپذیری و بهبود مستمر گام بردارند. در اسکرام، پروژه‌های بزرگ به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند که تیم می‌تواند به‌صورت سریع و متوالی روی آن‌ها کار کند. همین ساختار تکرارشونده به تیم‌ها اجازه می‌دهد محصولات تحویلی خود را به‌مرور بهبود ببخشند.
به طور خلاصه، فرآیند اسکرام در سه مرحله انجام می‌شود:
- مالک محصول (Product Owner) فهرستی از نیازها و وظایف را در قالب بک‌لاگ محصول (Product Backlog) تهیه می‌کند.
- تیم اسکرام بخشی از این بک‌لاگ را انتخاب کرده و در یک بازه زمانی مشخص به نام اسپرینت روی آن کار می‌کند تا به یک خروجی ارزشمند برسد.
- در پایانِ هر اسپرینت، تیم و ذینفعان نتایج را بررسی می‌کنند و برای اسپرینت بعدی برنامه‌ریزی و تنظیمات لازم را انجام می‌دهند.
و این چرخه بارها و بارها تکرار می‌شود تا پروژه به صورت تدریجی کامل شود.
اصول اساسی اسکرام
۱) کنترل فرآیند تجربی
در اسکرام، تصمیم‌گیری، مبتنی بر تجربه‌ی واقعی و مشاهده مداوم است. این اصل بر سه پایه استوار است:
- شفافیت: اطلاعات کلیدی پروژه برای همه قابل مشاهده است.
- بررسی: تیم به‌طور مداوم فرآیند و پیشرفت را بررسی می‌کند.
- سازگاری: در صورت شناسایی انحراف یا مشکل، تیم رویکرد خود را تنظیم می‌کند.
۲) خودسازماندهی
اعضای تیم اسکرام خودمختار هستند و خودشان مسئولیت‌ها و فعالیت‌های لازم را مدیریت می‌کنند. این اصل به تیم اجازه می‌دهد:
- خلاق‌تر و پاسخگوتر باشند.
- حس مالکیت جمعی و مسئولیت‌پذیری بیشتری داشته باشند.
۳) همکاری
اسکرام بر ارتباط و تعامل مؤثر بین همه اعضای تیم و ذینفعان تأکید دارد. همکاری در اسکرام به معنای کار گروهی مؤثر در طول اسپرینت و اشتراک اطلاعات و دانش است.
۴) اولویت‌بندی مبتنی بر ارزش
در اسکرام، آیتم‌های بک‌لاگ بر اساس میزان ارزشی که برای کسب‌وکار یا کاربر دارند، اولویت‌بندی می‌شوند. این اصل به تیم کمک می‌کند:
- ابتدا روی باارزش‌ترین قابلیت‌ها تمرکز کنند.
- سریع‌تر به بازدهی واقعی برسند.
- بیشترین بهره‌وری را از زمان و منابع محدود داشته باشند.
۵) تایم‌باکسینگ (Timeboxing)
تمام فعالیت‌ها در اسکرام دارای محدوده زمانی مشخص (تایم‌باکس) هستند، مثل:
- اسپرینت (معمولاً ۱ تا ۴ هفته)
- جلسات روزانه (۱۵ دقیقه)
- جلسه برنامه‌ریزی، بررسی و بازنگری
مزایای تایم‌باکسینگ:
- ایجاد نظم در فرآیند
- تمرکز بر اولویت‌ها
- تشویق به تصمیم‌گیری سریع و به‌موقع
درباره تایم باکسینگ بیشتر بخوانید.
۶) توسعه تکراری
در اسکرام، توسعه به‌صورت تدریجی و تکراری انجام می‌شود. هر تکرار (اسپرینت) محصولی قابل استفاده یا بهبودیافته ارائه می‌دهد. این اصل باعث می‌شود:
- سریع‌تر بازخورد دریافت شود.
- اصلاح مسیر در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود.
- محصول نهایی بهتر با نیازهای واقعی کاربر تطابق داشته باشد.
نقش‌های اسکرام
در چارچوب اسکرام، سه نقش کلیدی وجود دارد که هر کدام مسئولیت‌ها و نقش‌های مشخصی دارند. این نقش‌ها مکمل یکدیگر هستند و همکاری آن‌ها برای موفقیت فرآیند اسکرام ضروری است.
۱) مالک محصول (Product Owner)
مالک محصول، مسئول حداکثرسازی ارزش محصولی است که تیم اسکرام تولید می‌کند. او در تعامل نزدیک با کاربران، بازار و سایر ذینفعان، نیازها و اولویت‌ها را جمع‌آوری و مدیریت می‌کند.
مسئولیت‌های کلیدی:
- مالک و مسئول بک‌لاگ محصول است.
- آیتم‌های بک‌لاگ را اولویت‌بندی، توصیف و بروزرسانی می‌کند.
- تصمیم‌گیر نهایی در مورد اینکه چه چیزی توسعه داده شود و چه زمانی آماده ارائه است.
- تضمین می‌کند که تیم اسکرام درک درستی از موارد بک‌لاگ دارد.
- نماینده صدای مشتری در تیم است.
نکته مهم: فقط مالک محصول مجاز به تغییر یا اولویت‌دهی در بک‌لاگ محصول است و تصمیمات او باید در سراسر سازمان مورد احترام قرار گیرد.
۲) اسکرام مستر (Scrum Master)
اسکرام مستر نقش تسهیل‌گر دارد و از اجرای صحیح فرآیند اسکرام پشتیبانی می‌کند. او از تیم در برابر موانع و اختلالات محافظت می‌کند و با آموزش و راهنمایی، به بهبود مستمر کمک می‌کند.
مسئولیت‌های کلیدی:
- تضمین درک و اجرای درست اصول و ارزش‌های اسکرام.
- تسهیل رویدادهای رسمی اسکرام (جلسات روزانه، برنامه‌ریزی، بررسی و بازنگری اسپرینت).
- رفع موانع تیم و کمک به خودسازماندهی آن‌ها.
- حمایت از همکاری بین تیم و سازمان برای بهینه‌سازی بهره‌وری.
اسکرام مستر به جای کنترل تیم، به آن‌ها کمک می‌کند مستقل و مؤثر عمل کنند.
۳) تیم اسکرام (Scrum Team)
تیم توسعه شامل افراد حرفه‌ای است که کار مورد نیاز برای تحویل یک بخش جدید محصول را در هر اسپرینت انجام می‌دهند. این تیم‌ها خودسازمان‌ده هستند و مسئول برنامه‌ریزی، طراحی، توسعه، تست و تحویل کارها هستند.
ویژگی‌های کلیدی تیم اسکرام:
- چندمهارته و متقابل (Cross-functional) هستند.
- خودمدیریت بوده و کار خود را خودشان سازماندهی می‌کنند.
- در تمام مراحل اسپرینت مشارکت فعال دارند.
- برای دستیابی به هدف اسپرینت، همکاری مداوم دارند.
- به بهبود مستمر فرآیند و محصول متعهد هستند.
رویدادهای کلیدی اسکرام
رویدادهای اسکرام اجزای تکرارشونده‌ی هر اسپرینت هستند. هر رویداد هدف خاصی را دنبال می‌کند تا تیم در مسیر درستی حرکت کرده و اسپرینت‌ها ساختارمند و اثربخش باشند. در ادامه، شش رویداد اصلی اسکرام را مرور می‌کنیم:
۱) آماده‌سازی بک‌لاگ محصول
اولین قدم در آغاز اسپرینت، بررسی و سازماندهی بک‌لاگ محصول است؛ فهرستی از تمام کارهایی که باید انجام شود. مالک محصول (Product Owner) وظایف مهم را مشخص می‌کند تا تیم بر اساس آن برنامه‌ریزی کند. داشتن بک‌لاگی شفاف و ساختاریافته، پیش‌نیاز اسپرینت موفق است. بهتر است از یک ابزار مدیریت پروژه برای ثبت و اولویت‌بندی این وظایف استفاده شود.
۲) برگزاری جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت
پیش از شروع اسپرینت، باید مشخص شود تیم قرار است در این دوره روی چه کارهایی تمرکز کند و چرا. در این جلسه:
- اهداف اسپرینت تعریف می‌شوند.
- وظایف مهم از بک‌لاگ محصول انتخاب می‌گردند.
- نحوه‌ی اجرای آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این جلسه با مشارکت کل تیم برگزار می‌شود تا درک مشترکی از هدف و مسیر اسپرینت شکل بگیرد.
۳) اجرای اسپرینت
پس از برنامه‌ریزی، اسپرینت آغاز می‌شود. معمولاً طول اسپرینت‌ها بین یک تا چهار هفته است (رایج‌ترین حالت: دو هفته است). در این بازه، تیم روی وظایف تعیین شده کار می‌کند تا در پایان اسپرینت، خروجی ملموس و قابل ارائه‌ای تولید کند. اسپرینت‌ها پشت سر هم و بدون فاصله آغاز می‌شوند. تغییر در اهداف اسپرینت مجاز نیست، مگر در موارد خاص که مالک محصول تصمیم به لغو آن بگیرد.
۴) اسکرام روزانه (Daily Scrum)
جلسه‌ای کوتاه و روزانه (حداکثر ۱۵ دقیقه) که در آن تیم توسعه:
- روند پیشرفت کار را بررسی می‌کند.
- موانع احتمالی را مطرح می‌کند.
- برنامه روزانه را تنظیم می‌کند.
این رویداد ساده ولی مهم، به تیم کمک می‌کند هماهنگ و متمرکز باقی بماند.
۵) جلسه بررسی اسپرینت (Sprint Review)
در پایان هر اسپرینت، جلسه‌ای با حضور تیم اسکرام و ذینفعان برگزار می‌شود. در این جلسه:
- کارهای انجام‌شده ارائه و بررسی می‌شود.
- بازخوردها جمع‌آوری می‌گردد.
- درباره مراحل بعدی تصمیم‌گیری می‌شود.
هدف این جلسه، بررسی نتیجه‌ی اسپرینت و تنظیم مسیر پروژه بر اساس بازخوردهای واقعی است.
۶) جلسه بازنگری اسپرینت (Sprint Retrospective)
پس از بازبینی اسپرینت، نوبت به بازنگری فرآیندها می‌رسد. در این جلسه:
- تیم درباره آنچه خوب پیش رفته و آنچه نیاز به بهبود دارد، صحبت می‌کند.
- فرصت‌ها برای بهبود شناسایی می‌شود.
- اقدامات اصلاحی برای اسپرینت بعدی برنامه‌ریزی می‌گردد.
هدف، ارتقاء کیفیت عملکرد تیم و بهبود مستمر در اجرای پروژه‌هاست.
نکته
اگرچه این رویدادها تکراری به‌نظر می‌رسند، اجرای منظم آن‌ها در هر اسپرینت ضروری است، به‌ویژه برای تیم‌هایی که تازه با اسکرام آشنا شده‌اند. این ساختار کمک می‌کند تمام اعضای تیم و ذینفعان در یک راستا حرکت کنند، بازخوردها به‌موقع اعمال شود و پروژه با سرعت و دقت بیشتری پیش برود.
مصنوعات اسکرام (Scrum Artifacts)
در چهارچوب اسکرام، مصنوعات ابزارهایی هستند که به تیم کمک می‌کنند دید روشنی از کار جاری، اهداف و خروجی‌ها داشته باشند. ۳ مورد از مصنوعات اسکرام:
- بک‌لاگ محصول (Product Backlog)
- بک‌لاگ اسپرینت (Sprint Backlog)
- بخش تکمیل شده (جدید) محصول (Product Increment)
۱) بک‌لاگ محصول (Product Backlog)
بک‌لاگ محصول فهرستی اولویت‌بندی‌شده از ویژگی‌ها، اصلاحات، الزامات و کارهایی است که برای بهبود محصول نیاز است. این لیست پویایی دارد و توسط مالک محصول به‌صورت مستمر بازبینی، اولویت‌بندی و بروزرسانی می‌شود.
- تنها منبع رسمی کارهایی است که باید انجام شود.
- آیتم‌های بک‌لاگ ممکن است هرگز انتخاب یا اجرا نشوند؛ تنها گزینه‌هایی برای بررسی هستند.
- اقلام بزرگ‌تر باید شکسته شده، دقیق‌تر تعریف شوند و شامل جزئیاتی مثل توضیحات، تخمین، و اولویت باشند.
- مالک محصول مسئول شفاف‌سازی، برقراری ارتباط و نگه‌داری بک‌لاگ است.
۲) بک‌لاگ اسپرینت (Sprint Backlog)
بک‌لاگ اسپرینت مجموعه‌ای از آیتم‌های منتخب از بک‌لاگ محصول است که تیم توسعه متعهد می‌شود در طول یک اسپرینت روی آن‌ها کار کند. این لیست در جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت ایجاد می‌شود و در صورت نیاز در طول اسپرینت بروزسانی می‌شود.
بک‌لاگ اسپرینت به سه سؤال اصلی پاسخ می‌دهد:
- چرا؟ هدف اسپرینت چیست؟
- چه چیزی؟ چه اقلامی از بک‌لاگ انتخاب شده‌اند؟
- چگونه؟ این اقلام چگونه پیاده‌سازی خواهند شد؟
این برنامه توسط تیم توسعه و برای تیم توسعه تهیه می‌شود و باید به اندازه‌ای شفاف باشد که پیشرفت در جلسات اسکرام روزانه قابل پیگیری باشد.
۳) بخش تکمیل شده محصول (Product Increment)
خروجی قابل ارائه‌ای است که در پایان هر اسپرینت تولید می‌شود. این خروجی می‌تواند یک ویژگی جدید، بهبود، اصلاح یا هر نوع ارزش افزوده‌ای برای محصول باشد.
- باید با تعریف انجام‌شده هم‌خوانی داشته باشد تا قابل ارائه به ذینفعان باشد.
- ممکن است یک اسپرینت چندین بخش تکمیل شده یا افزایش داشته باشد که مجموع آن‌ها در جلسه بازبینی اسپرینت ارائه می‌شود.
- اگر یک آیتم به تعریف انجام‌شده نرسیده باشد، بخشی از افزایش محسوب نمی‌شود و باید مجدداً به بک‌لاگ بازگردد.
مثال‌هایی از تعریف انجام‌شده:
- آماده برای عرضه به بازار
- تست شده و قابل استقرار در محیط بتا
- مورد پذیرش قرار گرفته و آماده برای استفاده کاربران نهایی
مقایسه اسکرام و چابک
اسکرام یکی از محبوب‌ترین روش‌ها در چهارچوب چابک (Agile) است، اما این دو چهارچوب یکی نیستند. چابک بیشتر یک فلسفه مدیریت پروژه است که بر پایه‌ی مجموعه‌ای از ارزش‌ها و اصول بنا شده، در حالی که اسکرام یک چهارچوب مشخص و ساختارمند برای اجرای این فلسفه است.
تفاوت‌های اصلی بین اسکرام و چابک:
ماهیت:
- چابک یک طرز فکر کلی است.
- اسکرام یک روش اجرایی و چهارچوب عملیاتی در دل چابک است.
ساختار و ابزارها:
- چابک قوانین و نقش‌های مشخصی ندارد.
- اسکرام دارای نقش‌های تعریف‌شده (مانند مالک محصول و اسکرام مستر) و ابزارهایی مانند اسپرینت، استندآپ، بازنگری و بک‌لاگ است.
تحویل پروژه:
- در چابک معمولاً تحویل در پایان پروژه انجام می‌شود.
- در اسکرام تحویل کار در قالب بخش‌های تکمیل شده‌ی کوچکتر در پایان هر اسپرینت انجام می‌گیرد.
ترکیب تیم‌ها:
- تیم‌های چابک ممکن است شامل افراد از بخش‌های مختلف باشند.
- تیم اسکرام شامل اعضایی با نقش‌های مشخص در یک چهارچوب معین است.
مزایای استفاده از چهارچوب اسکرام
روش اسکرام برای تیم‌هایی که نیاز به تحویل مکرر محصولات دارند، چه محصولاتی مانند کد و ویژگی‌های نرم‌افزاری و چه پروژه‌هایی مانند کمپین‌های بازاریابی یا طراحی‌های خلاقانه، مزایای متعددی به همراه دارد:
- سازگاری و انعطاف‌پذیری بالا
اسکرام به‌گونه‌ای طراحی شده که امکان تطبیق با تغییرات بازار و درس‌های آموخته شده از اسپرینت‌های قبلی را فراهم کند. این ویژگی به تیم‌ها اجازه می‌دهد مسیر خود را به‌راحتی تنظیم کرده و از بازخوردها بهره‌مند شوند.
- وضوح در نقش‌ها و انتظارات
از آنجایی که در اسکرام نقش‌ها و مسئولیت‌ها به‌طور شفاف تعریف شده‌اند، هر عضو تیم دقیقاً می‌داند چه کاری باید انجام دهد. این شفافیت، سردرگمی را کاهش داده و همکاری را بهبود می‌بخشد.
- تمرکز بر اولویت‌ها و بازگشت سرمایه (ROI)
اسکرام به تیم‌ها کمک می‌کند تا کارهایی را انجام دهند که بیشترین ارزش را برای مشتری یا کسب‌وکار دارند. با توجه به ماهیت افزایشی فرآیند، بخش‌های حیاتی و تأثیرگذار پروژه می‌توانند زودتر منتشر شوند.
- کاهش ریسک پروژه
اجرای تدریجی پروژه و دریافت مداوم بازخورد باعث می‌شود که مشکلات زودتر شناسایی شوند و از بروز اشتباهات بزرگ جلوگیری شود. این موضوع موجب بهبود کیفیت نهایی محصول خواهد شد.
درباره مدیریت ریسک پروژه بیشتر بخوانید.
محدودیت‌ها و چالش‌های چهارچوب اسکرام و راه‌حل‌های پیشنهادی
با وجود مزایای زیاد، اسکرام نیز بدون چالش نیست. در ادامه به برخی از محدودیت‌های رایج و راه‌حل‌های آن‌ها اشاره شده است:
- خطر خزش از محدوده (Scope Creep)
از آنجایی که اسکرام پذیرای تغییرات است، در صورت نبود هدف‌گذاری و مدیریت صحیح، ممکن است پروژه وارد چرخه‌ای از تکرارهای بدون خروجی مشخص شود.
راه‌حل: اهداف هر اسپرینت را به‌روشنی تعریف کنید و درباره مفهوم کار انجام شده بین اعضای تیم توافق حاصل کنید. همچنین می‌توانید فرآیند مدیریت تغییر را برای کنترل ورودی‌ها پیاده‌سازی کنید.
- تعداد زیاد جلسات
جلسات برنامه‌ریزی، بررسی، بازنگری و استندآپ‌های روزانه می‌توانند وقت‌گیر باشند و باعث خستگی تیم شوند.
راه حل: جلسات را هدفمندتر برگزار کنید. می‌توانید مسئولیت مدیریت جلسات را بین اعضای تیم بچرخانید تا از دیدگاه‌های متنوع بهره‌مند شوید.
- سختی پیاده‌سازی در تیم‌های غیر فنی
اجرای اسکرام در تیم‌هایی خارج از حوزه توسعه نرم‌افزار (مانند منابع انسانی یا بازاریابی) می‌تواند دشوار باشد.
راه‌حل: پیش از شروع، بررسی کنید که اسکرام چگونه می‌تواند به حل مشکلات خاص تیم شما کمک کند. جلسات آموزشی و تمرینی در ابتدای مسیر می‌تواند تطبیق با این چهارچوب را آسان‌تر کند.
اجرای بهتر اسکرام به کمک نرم‌افزار بهتایم
در دنیای پرشتاب امروز، استفاده از چهارچوب‌هایی مانند اسکرام می‌تواند به تیم‌ها کمک کند تا با سرعت، دقت و انعطاف بیشتری پروژه‌های خود را به انجام برسانند. اما برای اجرای مؤثر این چهارچوب، تنها دانستن اصول آن کافی نیست، ابزار مناسب نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
نرم‌افزار مدیریت پروژه بهتایم یک راهکار کاربردی است که به‌خوبی می‌تواند از اجرای اسکرام پشتیبانی کند. این ابزار با مجموعه‌ای از قابلیت‌های هوشمند، تمام آنچه را که یک تیم اسکرام برای هماهنگی، برنامه‌ریزی و پیگیری نیاز دارد، فراهم می‌کند:
چرا بهتایم برای اسکرام مفید است؟
- تسک بورد: بهتایم امکان ایجاد بوردهای بصری برای مدیریت وظایف اسپرینت را فراهم می‌کند تا تیم‌ها مراحل انجام کار را به‌وضوح دنبال کنند.
- تقویم و گانت چارت: به کمک تقویم کاری و نمودار گانت، تیم می‌تواند برنامه‌ریزی زمانی دقیقی برای اسپرینت‌ها، جلسات و وظایف داشته باشد.
- برگزاری جلسات: بهتایم امکان برنامه‌ریزی، ثبت و پیگیری جلسات مهم اسکرام را دارد.
- گفت‌و‌گوی آنلاین: ارتباط در لحظه و تعامل بین اعضای تیم با ابزار گفت‌و‌گوی داخلی بهتایم تقویت می‌شود.
- مدیریت و گزارش‌دهی: مدیر محصول یا اسکرام مستر می‌توانند از طریق داشبوردهای مدیریتی، روند پیشرفت وظایف و تحقق اهداف اسپرینت را به‌راحتی پیگیری کنند.
مراجع: