مدیریت هزینه پروژه
هدف سازمانها این است که در پروژههای خود موفق باشند و انتظارات مشتری و همچنین اهداف داخلی خود را برآورده سازند. اما واقعیت چیست؟ در یک گزارش از PMI چهارده درصد از پروژههای فناوری اطلاعاتِ بررسی شده، با شکست مواجه شدند. تنها ۵۷ درصد از پروژهها در محدوده بودجه اولیه خود به پایان رسیدند و بقیه از هدفی که برای خود تعیین کرده بودند، فراتر رفتند.
مطمئناً این خبر خوبی برای شرکتها نیست، زیرا هزینه اضافی نه تنها بر سود آنها تأثیر میگذارد، بلکه مانع از توانایی اجرای پروژههای آینده میشود. درک اینکه مدیریت هزینه پروژه چیست و چگونه میتوان در آن موثر بود، میتواند برای سازمانها مفید باشد. در این مقاله به بررسی مدیریت هزینه پروژه، مزایای آن و مراحل تخمین قیمت تمام شده پروژهها میپردازیم.
فهرست مطالب
هزینههای پروژه چیست؟
به طور کلی، هزینههای پروژه، کل وجوه مورد نیاز برای پوشش مالی و تکمیل یک پروژه کاری است.
هزینههای پروژه شامل موارد زیر است:
- هزینههای مستقیم
هزینههایی هستند که مستقیماً درگیر پروژه بوده و برای تکمیل پروژه ضروری هستند.
- هزینههای غیرمستقیم
هزینههایی هستند که مستقیماً منجر به تکمیل پروژه نمیشوند، اما همچنان برای شرکت یا فردی که روی پروژه مذکور کار میکند، حیاتی بوده و به این ترتیب، آنها بخشی از هزینههای پروژه هستند.
هزینههای مستقیم شامل هزینههای زیر است:
- متخصصانی که روی پروژه کار میکنند: یعنی کارکنان شرکت یا پیمانکاران و فریلنسرها
- تجهیزات: یعنی ابزارها و ماشینهایی که کارکنان، پیمانکاران یا فریلنسرها برای تکمیل پروژه استفاده میکنند.
- مواد: یعنی مواد فیزیکی (ابزار یا ماشین نیستند) که برای اتمام پروژه مورد نیاز است.
- وظایف مدیریت پروژه: یعنی کلیه وظایفی که برای تسهیل تکمیل پروژه قبل از زمان معین و بر اساس الزامات خاص انجام میشوند.
- وظایف مهندسی (در صورت نیاز): یعنی کلیه کارهای تحقیقاتی، طراحی و نصب تجهیزات ساخته شده به منظور تکمیل پروژه.
- حمل و نقل (در صورت وجود): یعنی هزینه تحویل محصول نهایی به خرده فروشان و غیره.
هزینههای غیر مستقیم شامل هزینههای زیر است:
- هزینههای سربار عملیاتی، مانند اجاره دفتر، آب و برق، بیمه، تجهیزات اداری.
- دستمزد سالانه هدف: یعنی سود خالصی که شرکت یا فرد میخواهد علاوه بر پول مورد نیاز برای پوشش سربار و سایر هزینهها، به دست آورد.
هدف از مدیریت هزینه پروژه رسیدگی به هزینههای مستقیم و غیرمستقیم و حفظ آنها در محدوده بودجه پروژه است.
بودجه پروژه چیست؟
بودجه پروژه کل مبلغی است که برای اجرای یک پروژه در یک بازه زمانی مشخص (مهلت) برنامهریزی و تخصیص داده میشود.
درباره مدیریت بودجه پروژه بیشتر بخوانید.
مدیریت هزینه پروژه چیست؟
مدیریت هزینه پروژه فرآیند برآورد، بودجهبندی و کنترل هزینهها در طول چرخه عمر پروژه با هدف حفظ هزینهها در حد بودجه مصوب است. برای اینکه یک پروژه موفق خوانده شود، لازم است:
- محدوده و الزامات پروژه را رعایت کند.
- کیفیت اجرای آن از استاندارد بالایی برخوردار باشد.
- طبق زمانبندی انجام شود و
- در محدوده بودجه تکمیل شود.
از این رو، مدیریت هزینه پروژه یکی از ارکان کلیدی مدیریت پروژه است که به ایجاد یک خط پایه مالی کمک میکند تا مدیران پروژه بتوانند وضعیت فعلی هزینههای پروژه خود را محک زده و در صورت نیاز مسیر را دوباره تنظیم کنند.
چرا مدیریت هزینه پروژه مهم است؟
درک اهمیت مدیریت هزینه پروژه آسان است. به عنوان یک مثال ساده و واقعی، اگر تصمیم به ساختن خانه دارید، اولین کاری که باید انجام دهید تعیین بودجه است. وقتی متوجه شدید که چقدر باید برای پروژه هزینه کنید، گام بعدی این است که بودجه را به مخارج لازم برای وظایف فرعی و موارد کوچکتر تقسیم کنید.
بودجه نقاط تصمیمگیری حیاتی را تعیین میکند، مانند: کدام طراح را استخدام کنم؟ خانه باید چند طبقه داشته باشد؟ چه کیفیتی از مواد باید استفاده شود؟
بدون بودجه از پیش تعریف شده، نه تنها پاسخ دادن به این سؤالات دشوار است، بلکه ارزیابی اینکه آیا پس از شروع کار، پروژه در مسیر درستی پیش میرود یا نه، غیرممکن میشود. در سازمانهای بزرگ، به دلیل اجرای همزمان چندین پروژه، تغییر در مفروضات اولیه و اضافه شدن هزینههای غیرمنتظره، مقیاس این مشکل بزرگتر میشود. اینجاست که مدیریت هزینه، میتواند کمک کند.
با اجرای شیوههای مدیریت هزینه کارآمد، مدیران پروژه میتوانند:
- انتظارات روشنی را با ذینفعان تعیین کنند،
- خزش از محدوده را به دلیل شفافیتهای ایجاد شده با مشتری کنترل کنند،
- پیشرفت را پیگیری کنند و اقدامات اصلاحی را به سرعت انجام دهند،
- حاشیه سود مورد انتظار را حفظ کنند، بازگشت سرمایه (ROI) را افزایش دهند و از ضرر پروژه جلوگیری کنند،
- دادههای مهمی را به عنوان معیاری برای پروژههای آینده تولید کنند.
چهار مرحله در مدیریت هزینه پروژه
در حالی که مدیریت هزینه به عنوان یک فرآیند مستمر در نظر گرفته میشود، تقسیم آن به چهار مرحله کمک میکند:
برنامهریزی منابع، برآورد، بودجهبندی و کنترل.
هر یک از این چهار مرحله را با جزئیات بررسی میکنیم.
۱. برنامهریزی منابع پروژه
برنامهریزی منابع فرآیند شناسایی منابع مورد نیاز برای اجرای یک پروژه و تکمیل آن است. نمونههایی از منابع: افراد (مانند کارمندان و پیمانکاران) و تجهیزات (مانند زیرساختها، ماشینهای ساخت و ساز و سایر تجهیزات تخصصی) هستند. برنامهریزی منابع در ابتدای پروژه، قبل از شروع هر کاری انجام میشود.
برای شروع، مدیران پروژه ابتدا باید ساختار شکست کار (WBS) را آماده کنند. آنها باید به تک تک وظایف فرعی در WBS نگاه کنند و بپرسند که چند نفر، با چه نوع مهارتهایی برای تکمیل این کار مورد نیاز هستند و چه نوع تجهیزات یا موادی برای تکمیل این کار مورد نیاز است؟
با اتخاذ این رویکرد در سطح وظیفه، این امکان برای مدیران پروژه فراهم میشود که فهرست دقیق و کاملی از تمام منابع داشته باشند که به عنوان ورودی برای مرحله بعدی برآورد هزینهها در نظر گرفته میشود.
چند نکته که در طول این فرآیند باید در نظر گرفته شود:
- قبل از تعیین وظایف فرعی و منابع مربوطه، دادههای مربوط به گذشته مانند زمانبندیها و تلاشهای گذشته را در نظر بگیرید.
- از اعضای تیم بازخورد بگیرید. یک رویکرد مشارکتی بهویژه در پروژههایی که دادههای گذشته برای استفاده ندارند، به خوبی جواب میدهد.
- تاثیر زمان بر نیاز به منابع را ارزیابی کنید. به عنوان مثال، یک منبع ممکن است پس از چند ماه در دسترس باشد و زمانبندی پروژه را به تعویق بیندازد که این موضوع میتواند بر برآورد هزینه تأثیر بگذارد.
- اگرچه این مرحله در فاز برنامهریزی اتفاق میافتد، مدیران پروژه باید واقعیتها را در نظر بگیرند. به عنوان مثال، ممکن است نیاز به یک منبع با تخصص خاصی را شناسایی کنید، اما اگر چنین منبعی در سازمان در دسترس نباشد، باید به استخدام یک پیمانکار یا آموزش تیم خود فکر کنید. همه این متغیرهای واقعی بر مدیریت هزینه تاثیر میگذارند.
۲. برآورد هزینه
برآورد هزینه پروژه فرآیند پیشبینی هزینه، مقدار و قیمت تمام منابعی است که برای اتمام پروژه نیاز دارید. با توجه به اینکه تخمین قبل از اتمام پروژه انجام میشود (به این معنی که نمیتواند هزینهها و تغییرات غیرمنتظره را محاسبه کند) اغلب قطعی نیست و تنها به عنوان نقطه شروع برای تنظیم بودجه پروژه و مدیریت هزینه عمل میکند.
هنگام تخمین پروژه خود، مطمئن شوید که دقیق هستید، بیش از حد تخمین نزنید، اما دست کم هم نگیرید.
مهمترین عناصر در پروژه شما مشاوران، کارگران و فریلنسرهایی هستند که روی آن کار میکنند و مهمترین عنصر در برآورد پروژه شما زمانی است که برای آن صرف میکنید. بنابراین، مهم است که زمان را در تمام پروژههایی که روی آنها کار میکنید ردیابی کنید و ساعت دقیق کار برای هر نوع پروژه را به دست آوردید، بنابراین تخمین زمان مورد نیاز برای تکمیل پروژهها در آینده آسانتر خواهد بود.
به طور کلی برآورد هزینه فرآیند کمی کردن هزینههای مرتبط با تمام منابع مورد نیاز برای اجرای پروژه است. برای انجام محاسبات هزینه و قیمت تمام شده به اطلاعات زیر نیاز دارید:
- منابع مورد نیاز (خروجی از مرحله قبل)
- قیمت هر منبع (به عنوان مثال، نرخ ساعتی کارکنان، هزینههای استخدام فروشنده، هزینههای تهیه سرور، نرخ هر واحد از موارد، و غیره)
- مدت زمانی که هر منبع مورد نیاز است.
- فهرست مفروضات
- ریسکهای احتمالی
- هزینههای پروژه گذشته در صورت وجود
تخمین احتمالاً دشوارترین مرحله درگیر در مدیریت هزینه است، زیرا دقت در اینجا کلید موفقیت است. همچنین مدیران پروژه باید عواملی مانند هزینههای ثابت و متغیر، سربار، تورم و ارزش زمانی پول را در نظر بگیرند.
هر چه انحراف بین برآورد و هزینههای واقعی بیشتر باشد، احتمال موفقیت یک پروژه کمتر است. با این حال، مدلهای تخمین زیادی وجود دارد.
انواع برآورد هزینه در مدیریت هزینه پروژه
قضاوت کارشناسی ( Expert judgment)
تخمین بر اساس دانش و تجربه قبلی کارشناس صورت میگیرد. مناسبترین راه برای حرفهایها و کارشناسان باتجربه که به اندازه کافی متبحر هستند تا نظرات کارشناسی خود را به موقع ارائه دهند.
هزینههای کیفیت (Cost of quality)
این برآورد بر اساس هزینهای که برای مدیریت شکستهای احتمالی و جلوگیری از کیفیت ضعیف پروژه صرف میشود، صورت میگیرد. این نوع تخمین هزینه تا حدودی حدس و گمان است، اما به شما کمک میکند تا ضرر را به حداقل برسانید و تحلیل کنید که کجا میتوانید در هزینهها صرفهجویی کنید.
تجزیه و تحلیل نماینده فروش (Vendor bid analysis)
تکنیکی است که برای تعیین هزینه یک پروژه از مقایسه پیشنهادات ارائه شده توسط فروشندگان در یک مناقصه استفاده میشود.
تحلیل ذخایر (Reserve analysis)
تخمین مورد استفاده برای انطباق با ریسکهای بالقوه پروژه و منابع ذخیرهای که باید برای انطباق با ریسکهای مذکور در نظر گرفته شوند.
برآوردهای سه نقطهای (Three-point estimates)
این برآورد، میانگین محتملترین تخمین (A)، یک تخمین خوش بینانه (B) و یک تخمین بدبینانه (C) است. برای مثال A= 6 میلیون تومان، B = 5.5 میلیون تومان، C = 8 میلیون تومان. طبق فرمول (B + 4A+C)/6، برآورد سه نقطهای برای برآوردهای این مثال، ۶.۲۵ میلیون است.
تخمین مشابه (Analogous estimating)
تخمین بر اساس دادههای گردآوری شده از پروژههای مشابه قبلی است. این تکنیک دقت کمتری دارد و معمولاً در مراحل اولیه پروژه جدید و همراه با تکنیک تخمین دیگری استفاده میشود.
برآورد از پایین به بالا (Bottom-up estimating)
تخمین بر اساس بستههای کاری از قبل تعریف شده صورت میگیرد. شما پروژه فعلی را با بستههای کاری که قبلا ایجاد کردهاید، مقایسه میکنید و سپس برآورد خود را برای پروژه فعلی انجام میدهید.
۳. بودجهبندی هزینه
بودجهبندی هزینه را میتوان به عنوان بخشی از برآورد یا به عنوان فرآیندی جداگانه در نظر گرفت که در واقع فرآیند تخصیص هزینهها به بخش خاصی از پروژه، مانند وظایف یا ماژولها، برای یک دوره زمانی خاص است. بودجه ذخایر احتیاطی تخصیص یافته برای مدیریت هزینههای غیرمنتظره را هم شامل میشود.
به عنوان مثال، فرض کنید کل هزینههای برآورد شده برای پروژهای که بیش از سه سال اجرا میشود، ۲ میلیارد تومان است. با این حال، از آنجایی که تخصیص بودجه تابع زمان است، مدیر پروژه تصمیم میگیرد فعلاً فقط ۶ ماهه اول را در نظر بگیرد. سپس کارهایی را که باید تکمیل شوند شناسایی میکند و بودجهای مثلاً ۵۰۰ میلیون تومانی برای این دوره زمانی و این موارد کاری اختصاص میدهد. مدیر پروژه برای رسیدن به این عدد از WBS و برخی از روشهای تخمین مورد بحث در بخش قبل استفاده میکند.
بودجهبندی یک خط پایه برای هزینه ایجاد میکند که بر اساس آن میتوان به اندازهگیری و ارزیابی عملکرد هزینه پروژه ادامه داد. اگر بودجهبندی نبود، کل هزینه برآورد شده یک رقم انتزاعی باقی میماند و اندازهگیری در میانه راه دشوار بود.
۴. کنترل هزینه
فرآیند اندازهگیری اختلاف هزینهها از میزان پایه و انجام اقدامات مناسب، مانند افزایش بودجه تخصیص یافته یا کاهش محدوده کار، برای اصلاح این اختلاف است. کنترل هزینه یک فرآیند مستمر است که در طول چرخه عمر پروژه انجام میشود. در این مرحله بر روی گزارشدهی به موقع و شفاف تاکید میشود.
همراه با خط پایه هزینه، برنامه مدیریت هزینه یک ورودی ضروری برای کنترل هزینه است. این برنامه حاوی جزئیاتی مانند نحوه سنجش عملکرد پروژه، آستانه انحرافات، اقداماتی که در صورت نقض آستانه انجام خواهد شد و فهرست افراد و نقشهایی که دارای اختیارات اجرایی برای تصمیمگیری هستند، میباشد.
مدیریت ارزش کسب شده (EVM) یکی از محبوب ترین رویکردها برای اندازهگیری عملکرد هزینه است. بیایید یک مثال بزنیم.
در پایان یک هفته، پیشرفت کار X را اندازهگیری میکنید و متوجه میشوید که ۲۵٪ کامل شده است. حال، چگونه ارزیابی میکنید که آیا در مسیر رسیدن به بودجه این کار هستید؟
ابتدا، مدیر پروژه مقدار برنامهریزی شده برای این کار (در مرحله برنامهریزی) را محاسبه میکند. فرض کنید، کار X بودجهای معادل ۴۰ میلیون تومان دارد و انتظار میرود تا آخر این هفته ۵۰٪ آن تکمیل شود.
ارزش برنامهریزی شده (PV) کار X در هفته: ۴۰ میلیون تومان * ۰.۵ = 20 میلیون تومان
ارزش کسب شده (EV) کار X در هفته: ۴۰ میلیون تومان * ۰.۲۵ = 10 میلیون تومان
همچنین هزینه واقعی (AC) کار را تعیین میکنید که شامل متغیرهای دیگری مانند هزینه تجهیزات و مواد هم (مثلاً ۵ میلیون تومان) میشود.
واریانس زمانبندی: EV – PV = -10 میلیون تومان
واریانس هزینه: EV – AC = 5 میلیون تومان
اختلاف یا واریانس زمانبندی منفی نشان میدهد که کار عقب افتاده است، اما واریانس مثبت هزینه نشان میدهد که این کار کمتر از بودجه است.
زمانی که با صدها کار در پروژههای بزرگ سروکار دارید، کنترل هزینه میتواند سطح شفافیتی را که تصمیم گیرندگان برای پاسخ سریع به موقعیت نیاز دارند، فراهم کند.
تکنیکهای مدیریت هزینه
برای اینکه مطمئن شوید به بودجه پایبند هستید (و هزینههایی را که میتوانید کاهش دهید)، باید:
- کارکنان را آموزش دهید تا در زمان خود کارآمد باشند.
افزایش مهارتهای مدیریت زمان به تیم شما کمک میکند در زمان کارآمدتر باشند. این موضوع باعث صرفهجویی در هزینهها میشود.
- از جدیدترین فناوری استفاده کنید.
جدا از ابزار مدیریت پروژه، به شما توصیه میشود که ابزارهای تجاری دیگری برای خودکارسازی کارها به شیوهای مقرون به صرفه استفاده کنید.
- وظایف را برون سپاری کنید.
استخدام یک متخصص معتبر خارج از شرکت برای انجام بخشی از کار شما (کار مربوط به کسب و کار یا پروژه خاص) به کاهش هزینهها کمک میکند.
- هزینههای سربار خود را کاهش دهید.
بیمه یک هزینه سربار غیرقابل مذاکره است، اما برخی از هزینههای سربار وجود دارد که میتوانید بدون آن کار کنید (و زندگی کنید). به عنوان مثال یک دفتر کار شیک در مرکز شهر برای کارهای سپرده شده به فریلنسرها. آنچه را که میتوانید کاهش دهید تا از بودجه خود نهایت استفاده را ببرید.
بهترین روش برای برآورد قیمت تمام شده یک پروژه: استفاده از نرم افزار مدیریت پروژه بهتایم
مدیریت هزینه، مشابه سایر جنبههای مدیریت پروژه، با متغیرهای زیادی درگیر میشود. استفاده از نرم افزار مدیریت پروژه میتواند این فرآیند را تا حد زیادی ساده کند. در ادامه یک مثال برای برآورد قیمت تمام شده آورده شده است، که در آن، متخصصان مشغول به کار بر روی پروژه، نرخ ساعتی آنها، موادی که استفاده میکنند و همچنین زمان مورد نیاز برای اتمام کارهای مختلف در نظر گرفته میشود:
- ابتدا، تمام متخصصانی را که باید در پروژه بگنجانید، فهرست کنید.
- نرخهای ساعتی مربوطه را لیست کنید.
- تمام منابع فیزیکی مورد نیاز خود را فهرست کنید، از جمله تمام تجهیزات و مواد
- زمان مورد نیاز برای اتمام پروژه را برآورد کنید.
- قیمت تمام شده را بر اساس این اعداد محاسبه کنید.
انجام مراحل محاسبه قیمت تمام شده و مدیریت هزینه پروژه در بهتایم
۱) تعریف اعضای تیم و نرخ ساعتی هر یک در بهتایم برای مدیریت هزینه پروژه
ابتدا به مدیریت کاربران رفته و اعضای تیم پروژه را در آنجا به بهتایم دعوت کنید. سپس در ستون آخر و قسمت هزینههای کاربر، نرخ ساعتی هر یک را مشخص کنید.
۲) تعریف ساختار شکست کار در بهتایم برای محاسبه قیمت تمام شده و مدیریت هزینه پروژه
سپس در قسمت پروژهها، پروژه را تعریف کنید و سپس با کلیک روی نام پروژه به صفحه ساختار شکست کار بروید و فعالیتهای لازم برای انجام پروژه را تعریف کنید. در تب زمابندی از تعریف فعالیتها، زمان تخمینی برای انجام هریک از فعالیتها را مشخص کنید.
با توجه به این الگو و محاسبه، شما تخمین زدهاید که اعضای تیم شما در مجموع ۱۰۰ ساعت را صرف کارهای مربوط به پروژه میکنند. به طور خاص:
- انتظار میرود امیر حسنی (نرخ ساعتی: ۳۵۰۰۰ تومان) ۳۰ ساعت را صرف فعالیت ۱ کند.
- انتظار میرود رضا امیدوار (نرخ ساعتی: ۴۵۰۰۰ تومان) ۲۰ ساعت را صرف فعالیت ۲ کند.
- انتظار میرود ریحان بهاری (نرخ ساعتی: ۳۵۰۰۰ تومان) ۵۰ ساعت را صرف فعالیت ۳ کند.
برای کل ۱۰۰ ساعت برآورد شده برای این پروژه:
۳۰×۳۵۰۰۰ تومان + ۲۰×۴۵۰۰۰ تومان + ۵۰×۳۵۰۰۰تومان = 3700000 تومان
تخمین قیمت شما برای ۱۰۰ ساعت کار برای این پروژه ۳۷۰۰۰۰۰ تومان است. هزینههای مواد، تجهیزات و سایر هزینههای مشابه را اضافه کنید و تخمین نهایی قیمت تمام شده پروژه (و برآورد بودجه) خود را محاسبه کنید.
البته، احتمالاً زمان (و بودجه) تخمین زده شده بیشتر یا کمتر خواهید بود، بنابراین مهم است که همیشه پیشرفت خود را ردیابی کنید. به این ترتیب، میتوانید زمانبندی خود را تغییر دهید تا زمان بیشتری را برای کارهای خاص بگذارید (یا زمان اضافی را از یک کار به کار دیگر منتقل کنید) و زمانی که بودجه برنامهریزیشده به حد خود میرسد و یا زمان سررسید نهایی فرا میرسد را ردیابی کنید.
۳) ردیابی زمان در بهتایم برای محاسبه قیمت تمام شده و مدیریت هزینه پروژه
با تعریف فعالیتها و اختصاص آنها به اعضای تیم پروژه، افراد میتوانند در قسمت تایم شیت یا گزارش کار بهتایم، زمان واقعی صرف شده بر روی فعالیتها را ثبت کنند. (به صورت دستی و یا با تایمر)
۴) استفاده از گزارشهای بهتایم برای مدیریت هزینه پروژه
به کمک گزارشهای بهتایم زمان و هزینه صرف شده بر روی فعالیتهای مختلف پروژه را ردیابی کنید.
در بهتایم علاوه بر هزینه دستمزد فعالیتها و پروژهها، میتوانید با تعریف سایر هزینهها برای فعالیتها هزینه کل فعالیتها و درنتیجه پروژهها را محاسبه کنید. بیشتر بخوانید.
مراجع:
- https://www.wrike.com
- https://www.ecosys.net